Autokreacja artysty na podstawie listów Stanisława
Wyspiańskiego
Stanisław Wyspiański jest artystą totalnym. Tak dziś o nim mówimy. Co on jednak o sobie myślał? Co go interesowało najbardziej za życia? Na te pytania pomoże nam odpowiedzieć jego korespondencja do malarza Józefa Mehoffera i do przyjaciela Lucjana Rydla.
Już pierwszy list do Mehoffera (1888 r.) pełen jest zachwytu nad różnymi zabytkami gotyckimi i renesansowymi. Opisuje i rysuje pałacyki, zameczki, rzeźby i kościoły bardzo dokładnie. Na razie brak większych wynurzeń o charakterze osobistym. Tylko wyraża chęć spotkania z adresatem i dalszego zwiedzania zabytków.
Trzeci z kolei list z Krakowa, czyli z domu już, jest ciekawszy. Nie tylko dziewiętnastoletni Wyspiański daje sprawozdanie z podróży, także wyznaje, że widział piękną dziewczynę na stacji, która niestety pojechała w inną niż on stronę. Oczywiście najbardziej jednak skupia się na opisach sztuki i architektury. Był także w Muzeum Narodowym i oglądał nowe warszawskie eksponaty.
O dwa lata późniejsze listy do Lucjana Rydla są już zupełnie inne. W pierwszym krakowskim liście wyznaje, że jest on jego jedynym bliższym przyjacielem. W paryskim liście jest to wyraźnie widoczne - jest on niezwykle długi. Szczegółowe opisy życia codziennego, dziewczęta i upijanie się sztuką - to można tu znaleźć. Wyspiański opisuje Paryż i Szwajcarię, wiele razy odwołuje się do różnych pisarzy, np. o odczuciach Słowackiego (s. 12), które teraz rozumie, gdy zobaczył ten drugi francuskojęzyczny kraj. W Paryżu zachwycił się m.in. darmowym zwiedzaniem w Louvrze. Cały dzień można podziwiać sztukę i nic to nie kosztuje w każdym możliwym sensie. W Szwajcarii przede wszystkim rozkochał się w krajobrazie i szczególnie dużo miejsca poświecił jezioru. Odwołania do dramatów Szekspira i Schillera się pojawiają i jak on by widział pewne sceny. Dusza dramaturga pod wpływem natury zaczęła się w nim budzić. Musi też wspominać o dziewczętach oczywiście.
Po przeczytaniu kilku listów trudno odnaleźć jakieś głębsze przemyślenia. Wyspiański był przede wszystkim artystą, który za młodu zwracał uwagę ogólnie na sztukę i naturę - i o nich właśnie pisał najwięcej.
Jego pierwsze dramaty ukazały się dziesięć lat później i zapewne trzeba szukać odwołań pisarskich w listach z lat 1897-1907. Otóż tak - Wyspiański pisał pod koniec życia krótkie liściki do Rydla - o pieniądzach, o rysunkach, sprzedaży obrazów, o konkursach malarskich, malowaniu fresków w kościołach, projektach witraży i tomikach poezji Lucjana. Jedyne zmianki pojawia się w 1897 r. przy okazji recenzji dramatu przyjaciela. Stanisław zaczyna odczuwać też w sobie wtedy, że jego sztuka zaczyna się już krystalizować i burzyć w nim. Na początku istniała ona tylko w naturze. Artysta musi się tylko przebić przez las fantazji. I będzie sztuka. Na koniec mówi przyjacielowi, że naprawdę rozumie cały dramat przyjaciela. Czy przyjaciel go w jakiś sposób zachęcił do pisania dramatów? Oto jest pytanie.
Dramat nie jest literaturą - pisze - to jest idea, fantazja i dramatyczność. Wtedy dopiero powstaje dzieło. Dramatopisarz nie powinien martwić się o literatów. Prawdziwy dramat musi nim zatrząsnąć, zawrócić mu w głowie. A wtedy każdy widz odczuje to samo.
W listach z 1897 r. pojawiają się też odwołania do mitologii i sonetów (dla niego to mało ciekawe, ale zastanawiał się, co by było gdyby Mickiewicz napisał mitologie zamiast sonetów, a Petrarce za karę zabrałby Laurę). Dla niego proza była ładniejsza i może ona wyrazić dokładnie te same myśli.
Na koniec synestezja sztuk - "Dramata malowane, romanse malowane, poematy malowane i wydziwiane. Nieraz to się aże boję tego co mi wyobraźnia przyniesie." (s. 479) Krótko mówiąc Stanisław Wyspiański czuł się przede wszystkim artystą także pod koniec krótkiego życia.
Stanisław Wyspiański, Listy Stanisława Wyspiańskiego do Józefa Mehoffera, Henryka Opieńskiego i Tadeusza Stryjeńskiego, cz. 1, Kraków 1994.
Stanisław Wyspiański, Listy Stanisława Wyspiańskiego do Lucjana Rydla, cz. 1, Kraków 1979.
The Autocreation of Artist from Letters
Stanisław Wyspiański is a total artist. This is what we say about him today. But what did he think of himself? What interested him the most when he lived? These questions will be answered by a gaze at his correspondence to the painter Józef Mehoffer and to his poet friend Lucjan Rydel.
The first letter to Mehoffer (1888) is already full of admiration for various Gothic and Renaissance monuments. He describes and draws palaces, castles, sculptures and churches very accurately. No major personal outbursts yet. He only wishes to meet the addressee and continue exploring monuments.
The third letter from Krakow (from home) is more interesting. Not only nineteen-year-old Wyspiański gives a report on the trip, he also confesses that he saw a beautiful girl at the station, who unfortunately went in a different direction. However, he focuses the most on descriptions of art and architecture. He was also at the National Museum and saw new exhibits brought from Warsaw.
Two years later, the letters to Lucjan Rydel are completely different. In the first letter from Krakow he confesses that he is his closest friend. It is clearly visible further in the letter from Paris - it is extremely long. Detailed descriptions of everyday life, girls and getting drunk on art - you can find it all here. Wyspiański describes Paris and Switzerland, he refers many times to different writers, e.g. about Słowacki's feelings (p. 12), which he now understands when he saw the other French-speaking country. In Paris he admired, among others free sightseeing in Louvre. You can admire art all day long and it costs nothing in every possible way. In Switzerland, he fell in love with the landscape and writes a lot about the lake. References to Shakespeare's and Schiller's dramas pop up and how he would see certain scenes. The playwright's soul, influenced by nature, began to wake up in him. He had to mention girls too, of course.
After reading few letters, it is difficult to find any deeper thoughts. Wyspiański was first and foremost an artist who paid attention to art and nature in his youth and he writes the most about it.
His first dramas appeared ten years later, so we must look for writing references in the letters from years 1897-1907. Well, at the end of his life, Wyspiański wrote short letters to Rydel - about money, drawings, selling paintings, painting competitions, painting frescoes in churches, stained glass designs and volumes of Lucjan's poetry. The only changes appear in 1897 while reviewing a friend's drama. Stanisław also begins to feel that his art is already beginning to crystallize in him. In the beginning, it only existed in nature. The artist only needs to break through the forest of fantasies. And there will be art. At the end he tells his friend that he really understands the whole drama of his. Did a friend encourage him to write dramas in any way? That is the question.
Drama is not literature, he writes, it is an idea, fantasy and movement. Only then the masterpiece comes into being. A playwright should not worry about writers. The real drama must shake him up, mess with his head. And then every viewer will feel the same.
In letters from 1897 there are also references to mythology and sonnets (for him it is not interesting, but he wondered what would have happened if Mickiewicz wrote mythologies instead of sonnets, and he would take Laura away from Petrarca to punish him). The prose was prettier for him and he thought it can express the same ideas.
Finally, synesthesia of arts - "Painted drama, painted novels, painted and weird poems. Sometimes I am afraid of what my imagination can bring." (p. 479) In short, Stanisław Wyspiański felt he was, above all, an artist, also at the end of his short life.
Stanisław Wyspiański, the self-portrait
Comments
Post a Comment